Dla osób, które pracowały w różnych krajach, znajomość umów międzynarodowych o zabezpieczeniu społecznym jest kluczowa dla uzyskania pełnych uprawnień emerytalnych. W tym artykule wyjaśniamy, jak działają te umowy i jaki wpływ mają na Twoje świadczenia emerytalne.
Czym są umowy o zabezpieczeniu społecznym?
Umowy o zabezpieczeniu społecznym (zwane też umowami bilateralnymi) to porozumienia między dwoma państwami, które regulują kwestie związane z ubezpieczeniami społecznymi, w tym emeryturami. Ich głównym celem jest zapewnienie, że osoby pracujące w różnych krajach nie stracą swoich uprawnień emerytalnych.
Umowy te opierają się na kilku kluczowych zasadach:
- Zasada równego traktowania - obywatele obu państw powinni być traktowani w taki sam sposób w zakresie zabezpieczenia społecznego
- Zasada sumowania okresów ubezpieczenia - okresy ubezpieczenia zdobyte w różnych krajach są łączone w celu ustalenia uprawnień
- Zasada zachowania praw nabytych - świadczenia uzyskane w jednym kraju mogą być wypłacane bez przeszkód w innym kraju
- Zasada jednego ustawodawstwa - osoba pracująca w kilku krajach podlega ubezpieczeniu tylko w jednym z nich
Umowy międzynarodowe o zabezpieczeniu społecznym to formalne porozumienia między państwami, które chronią prawa socjalne osób przemieszczających się między tymi państwami. Zapobiegają one utracie uprawnień emerytalnych i gwarantują, że lata przepracowane za granicą nie pójdą na marne.
Przepisy Unii Europejskiej
Dla obywateli krajów członkowskich UE, a także Islandii, Liechtensteinu, Norwegii i Szwajcarii (państw EOG i EFTA), koordynacja systemów zabezpieczenia społecznego jest regulowana przez rozporządzenia unijne:
- Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 883/2004
- Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 987/2009
Te przepisy zapewniają pełną koordynację systemów emerytalnych między krajami członkowskimi. Oznacza to, że okresy pracy w dowolnym kraju UE/EOG są uwzględniane przy ustalaniu uprawnień emerytalnych.
Jak działa koordynacja w UE?
Każdy kraj UE wypłaca emerytury zgodnie z własnymi przepisami krajowymi, ale z uwzględnieniem okresów pracy zrealizowanych w innych krajach UE. Oznacza to, że:
- Każdy kraj, w którym pracowałeś co najmniej rok, wypłaci Ci emeryturę proporcjonalną do okresów ubezpieczenia zrealizowanych w tym kraju
- Wysokość emerytury jest obliczana zgodnie z przepisami danego kraju, ale z uwzględnieniem całego stażu pracy w UE
- Możesz złożyć wniosek o emeryturę w kraju zamieszkania, który przekaże go do pozostałych krajów, w których pracowałeś
Umowy bilateralne Polski z krajami spoza UE
Polska podpisała również umowy bilateralne z kilkoma krajami spoza UE. Te umowy mają szczególne znaczenie dla osób, które pracowały w tych krajach, ponieważ bez nich nie byłoby możliwe uwzględnienie tych okresów pracy w polskiej emeryturze.
| Kraj | Data wejścia w życie | Główne postanowienia |
|---|---|---|
| USA | 01.03.2009 | Sumowanie okresów ubezpieczenia dla uzyskania uprawnień emerytalnych, brak eksportu świadczeń |
| Kanada | 01.10.2009 | Pełna koordynacja systemów emerytalnych, możliwość eksportu świadczeń |
| Australia | 01.10.2010 | Ograniczona koordynacja, specjalne zasady dla świadczeń proporcjonalnych |
| Ukraina | 01.01.2014 | Sumowanie okresów ubezpieczenia, eksport świadczeń |
| Białoruś | 01.09.2019 | Uznawanie okresów pracy do 31.12.1991, ograniczona koordynacja po tej dacie |
| Mołdawia | 01.12.2014 | Sumowanie okresów ubezpieczenia, zasada proporcjonalności |
| Korea Południowa | 01.03.2010 | Koordynacja systemów emerytalnych, zasada proporcjonalności |
| Izrael | 01.05.2022 | Pełna koordynacja, sumowanie okresów, eksport świadczeń |
Szczegółowe postanowienia umów różnią się w zależności od kraju. Niektóre umowy zapewniają pełną koordynację systemów emerytalnych, inne zaś mają ograniczony zakres.
Przykład: Umowa z Ukrainą
Umowa z Ukrainą ma szczególne znaczenie dla wielu Polaków i Ukraińców pracujących w obu krajach. Zgodnie z jej postanowieniami:
- Okresy ubezpieczenia zrealizowane w Polsce i na Ukrainie są sumowane w celu ustalenia uprawnień emerytalnych
- Każde państwo przyznaje i wypłaca świadczenie odpowiadające okresom ubezpieczenia zrealizowanym zgodnie z jego ustawodawstwem
- Świadczenia mogą być wypłacane do miejsca zamieszkania uprawnionego w drugim państwie
- Przy ustalaniu wysokości świadczenia uwzględnia się wyłącznie zarobki uzyskane zgodnie z ustawodawstwem państwa przyznającego świadczenie
Praktyczne aspekty emerytury międzynarodowej
1. Dokumentowanie okresów pracy za granicą
Aby okresy pracy za granicą zostały uwzględnione w Twojej emeryturze, musisz je odpowiednio udokumentować. Potrzebne będą:
- Umowy o pracę i świadectwa pracy
- Dokumenty potwierdzające opłacanie składek ubezpieczeniowych
- W przypadku krajów UE - formularz U1 (dawniej E 301) lub E 205
- W przypadku krajów spoza UE - dokumenty wymagane przez instytucje ubezpieczeniowe danego kraju
2. Składanie wniosku o emeryturę międzynarodową
Proces ubiegania się o emeryturę międzynarodową wygląda następująco:
- Złóż wniosek o emeryturę w instytucji ubezpieczeniowej kraju zamieszkania
- Instytucja ta przekaże Twój wniosek do innych krajów, w których pracowałeś
- Każdy kraj rozpatrzy Twój wniosek zgodnie ze swoimi przepisami
- Otrzymasz decyzje emerytalne z każdego kraju osobno
- Każde państwo będzie wypłacać swoją część emerytury bezpośrednio do Ciebie
3. Wyzwania i problemy
Przy ubieganiu się o emeryturę międzynarodową możesz napotkać kilka wyzwań:
- Długi czas oczekiwania - procedury międzynarodowe mogą trwać od kilku miesięcy do nawet 2 lat
- Różnice w systemach emerytalnych - każdy kraj ma inne zasady obliczania emerytury
- Trudności w dokumentowaniu - zwłaszcza w przypadku pracy sprzed wielu lat
- Bariery językowe - komunikacja z zagranicznymi instytucjami może być utrudniona
4. Kiedy warto złożyć wniosek o emeryturę międzynarodową?
Optymalny moment zależy od kilku czynników:
- Osiągnięcie wieku emerytalnego we wszystkich krajach, w których pracowałeś (chociaż nie zawsze jest to konieczne)
- Zebranie kompletnej dokumentacji z wszystkich krajów
- Uwzględnienie różnych zasad przechodzenia na emeryturę w różnych krajach
Warto skonsultować się z doradcą emerytalnym, który pomoże zaplanować optymalny moment złożenia wniosku.
Podsumowanie
Umowy międzynarodowe o zabezpieczeniu społecznym odgrywają kluczową rolę w zapewnieniu, że osoby pracujące w różnych krajach otrzymają sprawiedliwe świadczenia emerytalne. Dzięki zasadom sumowania okresów ubezpieczenia i zachowania praw nabytych, praca za granicą nie oznacza utraty uprawnień emerytalnych.
Jeśli pracowałeś w różnych krajach, warto dokładnie zapoznać się z postanowieniami odpowiednich umów międzynarodowych oraz skonsultować z ekspertem, który pomoże Ci przejść przez skomplikowany proces ubiegania się o emeryturę międzynarodową.
